GoseKhurd Dam Project : गोसेखुर्द प्रकल्प हा विदर्भातील सर्वात मोठ्या सिंचन प्रकल्पांपैकी एक असून, या प्रकल्पातून अनेक भागांत नहराद्वारे शेतीसाठी पाणी पुरवठा केला जातो. विशेषतः भंडारा आणि आसपासच्या भागातील शेतकरी उन्हाळी धान पिकाच्या लागवडीसाठी या पाण्यावर अवलंबून असतात. मात्र, विदर्भ पाटबंधारे विकास महामंडळाच्या गोसेखुर्द उपसा सिंचन मंडळाच्या अनियमित आणि ढिसाळ कारभारामुळे अनेक शेतकऱ्यांना वेळेवर सिंचनासाठी पाणी मिळत नाही. परिणामी, शेती उत्पादनावर मोठा परिणाम होत आहे.
असाच एक प्रकार नुकताच उघडकीस आला, जेव्हा लाखांदूर तालुक्यातील पेंढरी (सो.), तिरखुरी, हरदोली, सोनेगाव या गावांतील शेतकऱ्यांना पाणी मिळाले नाही. शेतकऱ्यांनी १ जानेवारी रोजी पाणी सोडण्याची मागणी केली होती. त्यानुसार अधिकाऱ्यांनी नहराला पाणी सोडण्याचे आदेश दिले. मात्र, दुर्दैवाने हे पाणी शेवटच्या टोकापर्यंत पोहोचण्याआधीच बंद करण्यात आले. त्यामुळे संतप्त झालेल्या ४०-५० शेतकऱ्यांनी थेट आंबाडी येथील GoseKhurd Dam गोसेखुर्द उपसा सिंचन मंडळाच्या कार्यालयावर धडक मारली. त्यांनी अधिकाऱ्यांना जाब विचारला.
गोसेखुर्द प्रकल्प आणि त्याचे महत्त्व
गोसेखुर्द प्रकल्प GoseKhurd Dam हा गोसीखुर्द धरण (इंदिरा सागर प्रकल्प) म्हणूनही ओळखला जातो. हा प्रकल्प वैनगंगा नदीवर बांधलेला असून, त्याचा मुख्य उद्देश सिंचन, पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा आणि जलविद्युत निर्मिती हा आहे. मात्र, प्रकल्प पूर्ण झाल्यानंतरही अनेक वर्षे प्रशासनाच्या कुचराईमुळे शेतकऱ्यांना अपेक्षित लाभ मिळत नाही. नहर व्यवस्थापनात सातत्याने त्रुटी राहिल्यामुळे शेतीसाठी आवश्यक असलेला पाणी पुरवठा वेळेवर होत नाही.
शेतकऱ्यांचा आक्रोश आणि आंदोलन
सिंचनाच्या अनियमिततेमुळे शेतकऱ्यांना मोठे आर्थिक नुकसान सहन करावे लागत आहे. विशेषतः उन्हाळी धान पीक घेत असलेल्या शेतकऱ्यांना वेळेवर पाणी मिळाले नाही तर पिके वाळून जातात. या परिस्थितीला कंटाळून शेतकऱ्यांनी आंबाडी येथे आंदोलन केले. यावेळी गोपाल रोहनकर, विलास दहेलकर, केशव रोहनकर, प्रदीप शेंडे, भास्कर रोहनकर, नाशिक मेश्राम, गुलाब मेश्राम, दादा रोहनकर, मछिंद्र शेंडे, पुण्यवान मेश्राम, नरेश भोयर यांच्यासह अनेक शेतकरी उपस्थित होते.शेतकऱ्यांनी अधिकाऱ्यांना धारेवर धरत पाणी सोडण्याची मागणी केली. अखेर अधिकाऱ्यांनी पाणी सोडण्याचे आश्वासन दिले. शेवटच्या टोकापर्यंत पाणी पोहोचेपर्यंत पुरवठा सुरू ठेवण्याचे वचन दिले. त्यामुळे आंदोलन मागे घेण्यात आले.
१०० एकरातील धान पिक संकटात
नेरला उपसा सिंचन योजनेच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना पाणी पुरवठा केला जातो. मात्र, अनियमित व्यवस्थापनामुळे यावेळी जवळपास १०० एकर शेतातील धान पीक संकटात आले आहे. शेतकऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, प्रत्येकवेळी प्रशासनाकडून आश्वासने दिली जातात. पण अंमलबजावणी होत नाही. त्यामुळे GoseKhurd Dam Project व्यवस्थेत सुधारणा न झाल्यास भविष्यात मोठे आंदोलन छेडण्याचा इशारा शेतकऱ्यांनी दिला आहे.
गोसेखुर्द धरणाचा इतिहास
गोसेखुर्द धरण, ज्याला इंदिरा सागर प्रकल्प म्हणूनही ओळखले जाते, हे महाराष्ट्राच्या भंडारा जिल्ह्यातील वैनगंगा नदीवर बांधलेले एक मोठे बहुउद्देशीय धरण GoseKhurd Dam Project आहे. हा प्रकल्प राज्यातील सर्वात मोठ्या सिंचन योजनांपैकी एक असून, विदर्भातील भंडारा, नागपूर आणि चंद्रपूर जिल्ह्यांतील शेतीसाठी जलसिंचन उपलब्ध करून देण्यासाठी उभारण्यात आला आहे.
धरणाची संकल्पना आणि सुरुवात
गोसेखुर्द प्रकल्पाची संकल्पना १९७० च्या दशकात मांडण्यात आली होती. महाराष्ट्रातील कोरडवाहू शेतीला मदतीचा हात देण्यासाठी आणि विदर्भातील सिंचन व्यवस्था सुधारण्यासाठी या प्रकल्पाची गरज भासली. अखेर २२ जानेवारी १९८८ रोजी या प्रकल्पाचे तत्कालीन पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या हस्ते भूमिपूजन करण्यात आले. सुरुवातीपासूनच हा GoseKhurd Dam Project महत्वाकांक्षी म्हणून ओळखला जाऊ लागला.
सिंचन आणि शेतीवरील प्रभाव
गोसेखुर्द प्रकल्पाद्वारे भंडारा, नागपूर आणि चंद्रपूर जिल्ह्यातील लाखो हेक्टर शेतीला पाणीपुरवठा केला जातो. विशेषतः धान उत्पादक क्षेत्रांसाठी हे धरण अत्यंत महत्त्वाचे आहे. मात्र, नहर व्यवस्थापनातील त्रुटींमुळे शेतीसाठी पुरेसा पाणीपुरवठा होत नसल्याची अनेकदा शेतकऱ्यांकडून तक्रार केली जाते. त्यामुळे शेतकऱ्यांचे GoseKhurd Dam Project वरून प्रशासनाशी वाद सातत्याने सुरू असतो.
